Wprowadzenie
Niniejszy materiał lekcyjny opiera się na autentycznych wydarzeniach z okresu Holokaustu, a konkretnie dotyczy masowego morderstwa żydowskich mieszkańców Białegostoku dokonanego latem 1941 r., w ramach planu Barbarossa, przez niemieckich żołnierzy i policjantów. Celem lekcji jest ukazanie działań i decyzji uczestników wydarzeń w Białymstoku w kontekście jednostkowym i grupowym, i refleksja nad ich postępowaniem.
Proponowane scenariusze lekcji umożliwiają pedagogiczne opracowanie kwestii odpowiedzialności sprawców zbrodni. Podejmowane są wątki decyzji poszczególnych osób o udziale w zbrodni, ale także długofalowe skutki wydarzeń i kwestia odpowiedzialności za niegdyś popełnione czyny. Materiały oferują złożone podejście do tematu masowego mordu, nieograniczające się tylko do postępowania samych sprawców, ale dotyczące różnych kategorii osób uczestniczących w zajściach. Bohaterami wydarzeń czynimy nie tylko sprawców, ale przyglądamy się także różnym reakcjom osób prześladowanych i osób nie bezpośrednio zaangażowanych w akcję.
W ramach proponowanych zajęć uczennice i uczniowie samodzielnie formułują opinie na temat możliwych w danym kontekście zachowań poszczególnych osób i konfrontują je z faktycznymi decyzjami i działaniami uczestników wydarzeń. Przyglądają się złożonym okolicznościom wydarzeń i budują zrozumienie różnych możliwych postaw, jakie osoby uczestniczące w wydarzeniach mogły przyjąć.
Plan zajęć – Trzy części
- Zgodnie z założeniami Szkoły Yad Vashem, wydarzenia z okresu Holokaustu rozpatrujemy w szerszym kontekście historycznym. Aby lepiej zrozumieć tragedię unicestwienia żydowskiej społeczności, i uniknąć postrzegania Żydów i Żydówek wyłącznie jako ofiar, staramy się najpierw poznać lokalną społeczność, która latem 1941 r. doświadczyła masakry z rąk nazistów. W pierwszej części zajęć, uczniowie i uczennice zaznajamiają się z przedwojennym życiem żydowskich Białostoczan za pośrednictwem filmów, zdjęć i fragmentów wspomnień.
- Druga część zajęć skupia się na rekonstrukcji i analizie wydarzeń z okresu wojny. W tej części nacisk jest położony na zrozumienie, że wydarzenia historyczne to wypadkowa działania konkretnych osób, które w danych sytuacjach podejmują decyzje o tym, by prześladować i mordować, wspierać prześladowanych lub prześladowców, działać wbrew większości lub podążać za tłumem. Ocena indywidualnych ludzkich zachowań możliwa jest tylko wtedy, gdy w jak najlepszy sposób zrekonstruuje się ówczesny kontekst i porówna się ze sobą wyłącznie te osoby, które znajdowały się w tym samym położeniu i miały podobne możliwości działania. W tej części osoby uczestniczące w zajęciach zapoznają się z kontekstami działania Wehrmachtu, nazistowskiej policji, polskiej ludności pod niemiecką okupacją i prześladowanych Żydów i Żydówek i w relacji do tych kontekstów analizują postępowanie poszczególnych osób uczestniczących w zajściach.
- Ostatnia część materiałów lekcyjnych jest poświęcona okresowi powojennemu, a konkretnie procesowi białostockiemu w Wuppertalu, prowadzonemu w latach 1967-1968 przeciwko członkom Batalionu 309 Niemieckiej Policji z Kolonii, którego członkowie dokonali masakry w 1941 r. W tej części uczniowie i uczennice analizują jak różne osoby odnosiły się do swojej przeszłości po wojnie. Również tutaj kładziemy nacisk na różnorodność perspektyw. Wypowiedzi byłych (lub wciąż służących) policjantów są prezentowane obok wypowiedzi Ocalałych. W ten sposób uwidaczniamy, kto i w jaki sposób pamięta zajścia w Białymstoku. Wyraźnie dostrzegamy, jak różnorodnie wydarzenia Szoa odzwierciedlają się w narracjach konkretnych osób i jakie konsekwencje miały te wydarzenia dla różnych osób – czy to prześladowców, czy prześladowanych. Uczniowie i uczennice mają tutaj okazję zastanowić się nad kwestiami winy, sprawiedliwości i roli państwa w kształtowaniu postaw odpowiedzialności za popełniane czyny.
Poniżej znajdują się materiały dydaktyczne w formacie PDF do bezpłatnego ściągnięcia oraz linki do materiałów interaktywnych towarzyszących scenariuszowi zajęć.
Podręcznik dla osoby prowadzącej zajęcia
KALENDARIUM
Materiały do części pierwszej zajęć “Życie żydowskie w Białymstoku przez 1941 r.”
Materiał PDF do częściu drugiej zajęć „Białystok – 27 czerwca 1941 r.”
Materiał PDF do części trzeciej zajęć „Białystok – konsekwencje po 1945 r.”
