Rozdział 1 (s. 1-2): Wstęp
Dla nauczyciela:
Strony 1 i 2 to swoisty osobisty dokument Chany: imiona jej oraz rodziców, imię zwierzęcia, nazwa rodzinnej miejscowości w Polsce oraz fakt, że w czasach jej dzieciństwa Żydzi i Polacy mieszkali obok siebie. Ten dokument jest wprowadzeniem do książki, przedstawieniem postaci Chany, która towarzyszy uczniom podczas całej opowieści, oraz świata utraconego przez nią w czasie wojny.
Lekcję można rozpocząć od przeczytania ostatniej strony i przedstawienia Chany jako babci, która mieszka w Tel Avivie i ma dwoje wnucząt. Taki sposób jest bezpieczniejszy: uczniowie na samym początku dowiedzą się, że historia ma bezpieczne i dobre zakończenie, od którego przejść można do tragicznych faktów. Zaczynanie lekcji od pierwszej strony, czyli od przedwojennego świata, daje uczniom mniejsze poczucie bezpieczeństwa.
Nauczyciel powinien poprosić uczniów o otwarcie książki na stronach 1 i 2 oraz opowiedzieć im o Chanie, która urodziła się w Białej Rawskiej, o jej rodzicach Herszelu i Zisl Herszkowicz, którzy nazywali ją Haneczka. W mieście Żydzi i Polacy mieszkali obok siebie.
Informacje powinny zostać przekazane w sposób, który zaciekawi uczniów i zachęci do poznania dalszej historii.
Rozdział 1 (s. 2-4): Dzieciństwo przed wojną
Dla nauczyciela:
Ten rozdział ukazuje Chanę i jej życie w polskim mieście przed drugą wojną światową. W rozdziale pojawiają się cztery ważne kwestie:
- Świat przeszłości:
Chana dorastała w świecie, który istniał przed Holokaustem, i którego już nie ma. Imiona osób i nazwy miejsc, o których opowiada Chana, nie są znane współcześnie. Są one ważnym elementem: poprzez zapoznanie się z nimi zapoznajemy się także ze światem Chany, w którym nazwy te były częścią języka żyjących wówczas ludzi.
- Miasto:
w tym rozdziale uczniowie z opisu Chany mogą poczuć jej rodzinne miasto – jego malowniczość oraz zapachy.
- Zwyczajne dzieciństwo:
uczniowie zrozumieją, że Chana, mimo bycia „ocalałą z Holokaustu”, przed wybuchem wojny miała normalne dzieciństwo.
- Wybuch wojny i utrata dzieciństwa:
ostatnie zdanie rozdziału jest ważne dla zrozumienia, że wojna gwałtownie zakończyła szczęśliwe dzieciństwo zarówno Chany, jak i innych dzieci w czasie Holokaustu.
Pytanie (P): Jakim dzieckiem była Chana?
Odpowiedź (O): Była zwykłym, kochającym, utalentowanym i szczęśliwym dzieckiem.
P: Czy dzieciństwo Chany było podobne do twojego?
O: Są pewne podobieństwa, jeśli chodzi o zabawy, piosenki i inne dziecięce aktywności, które opisuje Chana. Jednocześnie Chana wychowywała się w Polsce wśród nieżydowskiej społeczności. Język i klimat miasta różniły się bardzo od hebrajskiego i izraelskiego klimatu.
P: Jak Chana opisuje życie w mieście?
O: Życie rodzinne w malowniczym mieście z rzeką, rynkiem oraz przemieszaną ludnością polską i żydowską.
P: Jak Chana opisuje relacje z żydowskimi sąsiadami?
O: Polacy i Żydzi żyją obok siebie i są oni częścią życia opisywanego przez Chanę. Marysia, jej najlepsza przyjaciółka, jest Polką.
P: Jak Chana opisuje wybuch wojny?
O: Wojna nagle zakończyła jej dzieciństwo. Od tego momentu jej sytuacja zmienia się całkowicie. W dalszej części zrozumiemy dlaczego.
Rozdział 2 (s. 5-6): Zwycięstwo nazistów i oznaczenie Żydów gwiazdą
Dla nauczyciela:
W poprzednim rozdziale Chana opowiada o upadku swojego świata. Wybuch wojny był momentem kryzysowym jej dzieciństwa. Podobne opisy są charakterystyczne dla wielu relacji dzieci, w których normalne dzieciństwo brutalnie wkroczyła wojna.
W tym rozdziale Chana po raz pierwszy poznaje pojęcie „żółtej gwiazdy”. Ma to miejsce w momencie, kiedy jej matka naszywa ją na płaszcz swój i męża. Zaciekawiona Chana pyta mamę o gwiazdę - coś nowego w jej życiu - ale otrzymuje niecierpliwą, krótką ripostę, która tak naprawdę nie jest odpowiedzią na jej pytania. Z napiętego dialogu pomiędzy Chaną i matką uczniowie nie rozumieją jeszcze wagi wprowadzenia gwiazdy, jej znaczenia, powodu, dla którego Niemcy rozkazali Żydom ją nosić itd. To stanie się jasne nieco później. W tym punkcie opowieści wystarczy, jeśli zrozumieją, że termin „żółta gwiazda” wywołuje napięcie i poczucie niepewności oraz jest „złą wiadomością” dla Chany i jej rodziny. Coś się zmienia, dekrety i restrykcje są nakładane na Żydów, a korzystna sytuacja Chany i jej krewnych zmienia się. Chana musi zacząć radzić sobie ze skomplikowaną rzeczywistością i ilustracja na końcu rozdziału potwierdza jasno, że są fakty, z którymi nie można się kłócić, i że Chana nie otrzyma odpowiedzi na każde pytanie. Pomimo że nie rozumiemy wiele z tego, co dzieje się z Chaną, poprzez dialog pomiędzy nią i matką zaczynamy rozumieć, dlaczego Chana czuje, że jej dzieciństwo się rozpada.
Zgodnie z podejściem odpowiednim do wieku, atmosfera dialogu pomiędzy Chaną i matką o żółtej gwieździe jest wystarczająca i nie należy dodawać żadnego historycznego tła. To uczniowie poznają w późniejszych latach.
P: Dlaczego matkę Chany denerwują pytania córki?
O: Mama Chany niepokoi się wojną, gwiazdą i przyszłością w ogóle. Nie rozumie dokładnego znaczenia nowego prawa, ale jest oczywiste, że jest to „zła wiadomość”. Dlatego nie ma dobrych odpowiedzi na pytania Chany, co powoduje niecierpliwą, ostrą reakcję.
Rozdział 3 (s. 7-9): Przeniesienie Żydów do getta
Dla nauczyciela:
Ten rozdział odnosi się to tematu gett. Odnajdziemy tu trzy główne kwestie:
- Od historii jednostki przechodzimy do historii Holokaustu. Do tej pory dyskutowaliśmy głównie o historii Chany i jej rodziny, ale w tym rozdziale oddalamy się od głównej narracji, ponieważ rodzina Herszkowiczów nie mieszka w getcie. Chodzi bowiem o to, aby uczniowie zapoznali się z pojęciem getta. Życie większości Żydów w getcie zilustrowane jest poprzez historię dalszych krewnych Chany.
- Rozdział prezentuje ten temat stopniowo. Najpierw czytamy, jak Żydzi z getta zostali zmuszeni do sprzedaży swojego mienia po zaniżonych cenach, a następnie dowiadujemy się, że w getcie nie ma wystarczającej ilości żywności. Dopiero zakończenie mówi wyraźnie, że „matka rozdawała zupę głodnym Żydom”. To stopniowanie pomaga uczniom poradzić sobie z tematem getta i trudności życia w tamtym miejscu.
- Historia Chany rozwija pojęcie getta i uczniowie zaczynają rozumieć jego znaczenie: trudne warunki dla większości Żydów, a także istnienie wzajemnej pomocy. Wyjątkowy los rodziny Chany staje się jasny, natomiast wyjątek uczy w tym wypadku o generalnej zasadzie.
P: Jak Chana opisuje sytuację w getcie?
O: Zakazane jest wychodzenie z getta, panuje głód, rozwija się „czarny rynek”. Z drugiej strony obserwujemy, że rodzina Chany, która ma nieco lepsze warunki życia niż większość Żydów, dba o to, aby pomagać potrzebującym Żydom.
P: Dlaczego rodzina Chany nie opuszcza getta?
O: Naziści korzystali z umiejętności matki Chany, która była szwaczką, do własnych celów i dlatego też pozwalają rodzinie zamieszkać poza gettem.
Rozdział 4 (s. 10-11)
Dla nauczyciela:
Ten rozdział oraz rozdział 10 nie są omawiane na lekcji, ponieważ opowiadają o tematach (synagoga, Yom Kippur itp.), które mogą nie być istotne dla nieżydowskich edukatorów i uczniów. Mogą Państwo jednak skorzystać z tych rozdziałów.
Rozdział 5 (s. 12-13): Wyrzucenie Chany ze szkoły
Dla nauczyciela:
Ten rozdział wraca do historii Chany. Chana ma sześć lat i idzie do pierwszej klasy. Pierwszego dnia roku szkolnego idzie do szkoły razem ze swoją polską przyjaciółką Marysią. Jednak Żydzi nie mogą wchodzić do szkoły i są publicznie wyrzucani w bardzo poniżający sposób.
W tym rozdziale pojawiają się cztery kwestie:
- Znaczenie gwiazdy:
Na początku rozdziału wydaje się, że będzie to zwyczajna historia małej dziewczynki, która idzie do pierwszej klasy. Jednak wówczas widzimy, że fakt, iż Chana jest Żydówką decyduje o jej wyjątkowym losie – innym niż los jej polskich przyjaciół. Chana nie może wejść do szkoły. W tym rozdziale uczniowie uświadamiają sobie prawdziwe znaczenie żółtej gwiazdy, która w poprzednim rozdziale była niejasna: ona izoluje i poniża Żydów. Tym razem jest to osobiste zranienie Chany, a nie Żydów jako ogółu.
- Świadek:
W tym rozdziale pojawia się jeszcze jedna kwestia – świadka, czyli tego, który obserwował mordowanie Żydów. Woźny, którego Chana znała sprzed wojny, zabrania jej wejść do szkoły. To jest zdradzenie Chany: w normalnym świecie dorosły powinien chronić dziecko, natomiast w tym przypadku woźny rani ją w miejscu publicznym, na oczach przyjaciół. Co więcej, jej przyjaciele ignorują ją i nie przychodzą z pomocą.
- Odwrócenie ról pomiędzy Chaną i jej rodzicami:
Chana chroni swoich rodziców i nie mówi im, że woźny nie wpuścił jej do szkoły. Być może chce oszczędzić im przykrości. W wielu przypadkach w czasie Holokaustu dzieci były zmuszone chronić rodziców, a czasami nawet wspierać ich bardzo praktycznie. Naturalny porządek świata, w którym rodzice uczą i chronią własne dzieci, został odwrócony.
- Pamięć ojca:
Możemy pocieszać się faktem, że Chana ma ciepłe wspomnienia o swoim ojcu. Mimo że on nie przeżył – o czym dowiemy się później – to fakt, że Chana, tak okropnie potraktowana w szkole, otrzymuje ciepło oraz alternatywny sposób nauczania wymyślony przez rodziców, sprawia, iż z czasów dzieciństwa z rodzicami pozostają jej bardzo ciepłe wspomnienia. To uspakaja nas, bo mimo iż naziści zamordowali ojca Chany, nie udało im się wymazać pamięci o nim.
P: Co czuje Chana, kiedy woźny zabrania jej wstępu do szkoły?
O: Chana czuje się zdradzona. W normalnym świecie dorośli powinni chronić dzieci, ale w tym wypadku woźny upokarza ją na oczach przyjaciół.
P: Jak czuje się, kiedy dzieci oraz Marysia biegną do klasy?
O: Nawet jej przyjaciele, o których myślała, że zostaną przy niej, ignorują ją i pozostawiają ją samotną i upokorzoną.
P: Dlaczego Chana nie mówi rodzicom całej prawdy?
O: Chana nie chce ich unieszczęśliwiać. Świat przewrócony jest do góry nogami: rodzice powinni chronić ją, natomiast to ona chroni rodziców.
P: Jakie znaczenie mają słowa Chany, która mówi: „nie płakałam!”?
O: Chana w wieku sześciu lat tak naprawdę nie jest już dzieckiem. Chroni swoich rodziców, nie płacze, kiedy została zraniona. W tym samym czasie jej rodzice próbują stworzyć jej „normalny” świat i Chana uroczyście zaczyna się uczyć w domu.
