Scenariusz lekcji
Przedmiot: historia, szkoła ponadgimnazjalna
Uczniowie:
- wyjaśniają, czym była akcja Reinhardt i dlaczego była przeprowadzona i przez kogo
- opowiadają, jakie były etapy deportacji
- posługują się terminami – Zagłada, „ostateczne rozwiązanie”, ośrodek Zagłady, obóz koncentracyjny, deportacja, getto, naziści
Metody i formy pracy:
- metoda KWL
- elementy rozmowy nauczającej
- elementy dyskusji
- analiza tekstów źródłowych
- praca indywidualna
- praca w parach
Przewidywany czas: 1-2 lekcje (45-90 minut)
Materiały pomocnicze do zajęć: Załączniki nr 1-6, słownik z wybranymi pojęciami dotyczącymi Zagady
Informacje dla nauczyciela:
Zaproponowany scenariusz dotyczący „Akcji Reinhardt” został napisany przez edukatorów z Yad Vashem w ramach współpracy pomiędzy naszymi instytucjami.
W zależności od tego, ile jednostek lekcyjnych możesz przeznaczyć na omówienie tego tematu, proponujemy dwa warianty zajęć.
W przypadku zajęć 90 – minutowych całość materiału (z elementem pracy domowej dla zajęć krótszych) realizowana jest podczas lekcji.
W przypadku zajęć 45 – minutowych uczniowie w domu zapoznają się z materiałem dotyczącym Zagłady (załącznik nr 1) oraz przygotowują odpowiedzi na poniższe zagadnienia:
- Kiedy zaczęto wprowadzać do realizacji „ostateczne rozwiązanie”?
- Wymień etapy eksterminacji. Zastanów się nad powodami zmian metod eksterminacji na każdym etapie.
Znajdą tutaj również Slownik Zaglady do wykorzystania w klasie.
Przebieg zajęć
Część I
Po przedstawieniu uczniom celów lekcji zapisz na tablicy pytania, które będą towarzyszyć Wam podczas zajęć:
- K (Know – wiedzieć) – Co wiem o ostatecznym rozwiązaniu i Operacji Reinhardt?
- W (What – co) – Czego chciałabym/chciałbym się dowiedzieć na ten temat, jakie mam pytania, co mnie interesuje?
- L (Learn – uczyć) – Czego nauczyłam/nauczyłem się na lekcji?
Poproś uczniów, by zastanowili się w parach nad pytaniem pierwszym. Zbierz ich odpowiedzi na tablicy/ flipcharcie.
Wyjaśnij młodzieży, że uzasadnieniem dla ostatecznego rozwiązania była ideologia nazistowska, która postrzegała Żydów jako podludzi i z tego powodu mieli być zamordowani.
Następnie rozdaj materiał dotyczący Zagłady (załącznik nr 1) i poproś o przeczytanie w parach a następnie o:
- sprawdzenie poprawności zapisanych na tablicy / flipcharcie informacji
- odpowiedź, o ile jeszcze nie pojawiła się na tablicy / flipcharcie na poniższe pytania
- Kiedy ostateczne rozwiązanie zaczęło być wprowadzane w życie?
- Jakie były etapy ostatecznego rozwiązania? Jakie były powody zmiany metod eksterminacji na każdym etapie?
Poproś wybranych uczniów o prezentację odpowiedzi na zadane pytania.
Poinformuj uczniów, że lekcja będzie się koncentrować wokół obozów wykorzystywanych podczas Operacji Reinhardt, które były przeznaczone do unicestwienia polskich Żydów (tzn. Żydów z Generalnego Gubernatorstwa).
Część II
Rozdaj młodzieży zestawione w pary relacje – niemieckiego oficera oraz ocalałej z transportu z Kołomyi do Bełżca (załącznik nr 2) i pracuj z uczniami według zaproponowanych niżej pytań i metody (praca indywidualna lub w parach). Przeczytaj teksty wspólnie z młodzieżą na głos. Następnie poproś uczniów, by w relacjach zaznaczyli markerem fragmenty, które będą odpowiedziami na zaproponowane niżej pytania. Pracę podsumuj na tablicy / flipcharcie, zbierając odpowiedzi na pytania.
Sugerujemy dwie możliwości pracy nad tekstami:
- Czytanie fragmentu po fragmencie (wyjątek z raportu i wyjątek z relacji) i dyskusja
- Ze względu na czas można również przeczytać całość tekstów (raportu i relacji) i podjąć nad nimi dyskusję
Pytania do Raportu:
- Jakie środki wykorzystywano w organizacji transportu? Jaka była metoda zapewniająca największą wydajność transportu?
- Jakie warunki panowały podczas transportów? Jakie zapachy i dźwięki towarzyszyły transportom? Co transportowani wiedzieli o celu swojej deportacji?
- Jakie były etapy deportacji?
- Czy Westermann, autor raportu, jest mordercą? Czy tak siebie postrzega? Jak byś go określił – jako osobę troskliwą, dowódcę, skutecznego, antysemitę, nazistę? Dlaczego?
- Jaką dodatkową wartość mają zestawienie z raportu i relacja? Dlaczego możemy zauważyć różnice między tymi źródłami?
Część III
Poinformuj uczniów, że w kolejnym etapie zajęć zajmiemy się ostatnim etapem deportacji – przybyciem do obozu i „drogą śmierci”. Rozdaj uczniom mapę ośrodka zagłady w Bełżcu (załącznik nr 3). (na mapie brakuje numerów kolejnych etapów „drogi śmierci”). Zapytaj uczniów, czego brakuje na mapie obozu, biorąc pod uwagę potrzeby deportowanych. O czym to świadczy?
Opowiedz uczniom, co działo się od momentu pojawienia się pociągu na rampie kolejowej.
Pociąg, liczący za każdym razem tylko 20 wagonów, wjeżdża na stację i ludzie wysiadają. Udaje się, że przyjmuje się ich do pracy, co należy do elementów metody oszukiwania (są przyjmowani do pracy w ramach metody oszukiwania). Musieli rozebrać się i udać się przez „Schlauch”, czyli ścieżką łączącą miejsce przyjęcia (do obozu) z miejscem unicestwienia, mającą dwa metry szerokości i kilkadziesiąt długości, ogrodzoną płotem z dwóch stron. Wprowadzeni do komór gazowych, byli mordowani przy użyciu tlenku węgla (z silników czołgów). W czasie dwóch godzin po przybyciu, byli mordowani a ciała pogrzebane w grobach masowych. (Od końca 1942, groby były otwierane, a ciała palono).
Niewiele osób i nie z każdego transportu było wybieranych do dwóch komand – jednego do sortowania rzeczy należących do ofiar i do drugiego - Sonderkommando, w którym pod przymusem pracowali w części unicestwienia, wyciągając ciała (zamordowanych), zabierając złote zęby i paląc zwłoki.
Po omówieniu ostatniego etapu deportacji do ośrodka zagłady zadaj uczniom pytania:
- Jaki był więc cel (istnienia) tego obozu ? – Użyj załączonej tabelki (załącznik nr 4), aby wyjaśnić różnicę pomiędzy ośrodkiem zagłady a gettem i obozem koncentracyjnym.
- Zastanów się, czy obozy wykorzystywane podczas Operacji Reinhardt, przeznaczone dla polskich Żydów osiągnęły swój cel ?- rozdaj załączoną tabelkę z (faktami i) danymi dotyczącymi ostatecznego rozwiązania (załącznik nr 5)
- Czego można się nauczyć, biorąc pod uwagę szansę przeżycia w obozach wykorzystywanych podczas Operacji Reinhardt?
Część IV
Dzisiaj największym wyzwaniem jest problem, jak opowiedzieć historie ofiar w sytuacji, gdy nie ma świadectw/dokumentów, gdyż Niemcy zlikwidowali te obozy już w czasie wojny i nie znamy nawet nazwisk ofiar. Czasami udaje się odnaleźć listy, które były przekazane na jakimś etapie deportacji do ośrodka zagłady (np. wyrzucone z pociągu). W większości przypadków jest to jedyne świadectwo ofiar, jakie mamy.
Takim przykładem jest list Sary Salzberg (załącznik nr 6) – jeden z ostatnich, który został wyrzucone z pociągu deportacyjnego w drodze do unicestwienia. Rozdaj uczniom załącznik nr 6 i poproś o przeczytanie.
- Jakie przesłanie pragnie przekazać swojemu synowi ?
- Czego można się z tego nauczyć ?
Pokaż współczesne zdjęcia ze strony internetowej: Miejsce Pamięci w Bełżcu (Memorial Site).
Zapytaj ich o odczucia:
- Jakie przesłanie niesie to upamiętnienie ? Jakie wzbudza w emocje? Dlaczego?
- Jakie wyzwanie pojawia się tutaj, skoro dzisiaj jedyną rzeczą możliwą do znalezienia jest miejsce pamięci?
- Są osoby, które zaprzeczają Zagładzie. Zapytaj młodzież, co można zrobić, aby je zwalczyć ?
W podsumowaniu lekcji zadaj pytanie, które na początku zajęć zostało zapisane na tablicy jako ostatnie:
- Czego nauczyłem się na tej lekcji?
