AGUDAT IZRAEL (hebr. Związek Izraela) – partia polityczna żydowskich ortodoksów założona w 1912 w Katowicach i w 1916 w Polsce. Program działania opierała na zasadach prawa religijnego. Obejmowała swoim wpływem środowiska ortodoksyjne i częściowo chasydzkie. Do Agudat Israel należała większość rabinatu w gminach, ponadto partia miała wielu posłów i senatorów oraz radnych miejskich. Partia poświęcała dużo wysiłków na działalność edukacyjną rozwijając największy w Polsce prywatny żydowski system szkolnictwa.
AKIBA (także Akiwa) – syjonistyczna organizacja młodzieżowa o charakterze skautowym, założona w latach '20 w Krakowie. Jako organizacja centroprawicowa, związana z ruchem Syjonistów Ogólnych, Akiba zmierzała do zachowania tożsamości narodowej Żydów, kładąc nacisk na nauczanie języka hebrajskiego oraz przestrzeganie szabatu i świąt. Odrzucano natomiast „obce” ideologie w tym socjalizm, komunizm oraz asymilację.
BEJT JAKOW (hebr. dom Jakuba) – sieć szkół religijnych dla dziewcząt. Pierwsza szkoła tego typu powstała w 1917 roku w Krakowie założona przez Sarę Szenirer. Celem Bejt Jakow było wychowanie kobiet stojących na straży ortodoksyjnego modelu rodziny. Program nauczania obejmował m.in. podstawy języka hebrajskiego, ogólne wiadomości o Torze i studiowanie jej wybranych fragmentów, modlitwy przeznaczone dla kobiet, etykę ze szczególnym uwzględnieniem zadań i obowiązków kobiety. W szkołach Bejt Jakow nauczały wyłącznie kobiety.
BETAR (skrót od hebr. Brit Trumpeldor – Związek Trumpeldora) – organizacja młodzieżowa związana z prawicowym ruchem syjonistów-rewizjonistów, założona w 1923 r. przez Włodzimierza Żabotyńskiego. Nazwa pochodzi od Josefa Trumpeldora, jednego z pierwszych bojowników poległych w walkach w Palestynie. Betar organizował legalną oraz nielegalną emigrację do Palestyny i był organizacją paramilitarną, a jego członkowie nosili mundury.
BUND (jid. Algemajner Jidiszer Arbajter Bund in Lite, Rusland un Pojln, Powszechny Żydowski Związek Robotniczy na Litwie, w Polsce i Rosji). Powstała w 1897 r. w Wilnie i zalegalizowana w 1919 r. w Polsce socjaldemokratyczna partia, uznająca Żydów za naród żyjący w diasporze, który powinien mieć autonomię kulturalną na terenach zamieszkania. Obok działalności na rzecz ochrony praw robotników, Bund propagował szkolnictwo świeckie oraz język jidysz jako narodowy żydowski, a sprzeciwiał się wpływom syjonistów i ortodoksów.
CHEDER (hebr. pokój) – podstawowa szkoła religijna dla chłopców, przygotowująca zazwyczaj do nauki w jesziwie. Mogła mieć charakter prywatny lub należeć do organizacji społecznej. Naukę rozpoczynano zazwyczaj między 3 a 5 rokiem życia, a kończono ok. 13. Zakres zdobywanej wiedzy obejmował m.in. naukę czytania i pisania w języku hebrajskim, pamięciowe opanowywanie fragmentów z Biblii Hebrajskiej oraz tłumaczenie na język jidysz wybrane księgi, przede wszystkim Pięcioksiąg.
CISZO - Centrale Jidysze Szuł - Organizacje (jid. Centralna Żydowska Organizacja Szkolna) – system szkolnictwa świeckiego o profilu socjalistycznym. Językiem wykładowym był jidysz, obok niego uczono historii i kultury Żydów, matematyki, muzyki, wychowania fizycznego, prac technicznych oraz niekiedy hebrajskiego. Poza tym uczono polskiego języka, literatury i historii – w języku polskim.
CUKUNFT (jid. Jugnt-Bund Cukunft – Związek Młodzieży Przyszłość) - młodzieżowa organizacja związana z żydowską partią socjalistyczną Bund. Założona w 1913 roku, skupiała młodzież między 15 a 18 rokiem życia. Większość członków stanowili młodzi robotnicy, a Cukunft podejmował akcje w obronie interesów pracowniczych i organizował pracę oświatową, a także zakładał żydowskie robotnicze kluby sportowe.
DROR (hebr. wolność) – organizacja młodzieżowa o profilu socjalistyczno-syjonistycznym, związana z partią Poalej Syjon-Prawica. Założona w 1922 r. przez emigrantów z Ukrainy. Przygotowywała młodzież do wyjazdów do Palestyny, tworząc grupy skautowe i prowadząc szkolenie przyszłych osadników.
FRAJHAJT - (jid. wolność) – organizacja młodzieżowa o profilu socjalistyczno-syjonistycznym, związana z partią Poalej Syjon-Prawica. Założona w 1926 r. Miała charakter socjaldemokratyczny, a jej program był pozbawiony radykalizmu. Odgrywała czołową rolę w syjonistycznym ruchu młodzieżowym w Polsce.
GORDONIA – syjonistyczny ruch młodzieżowy powstały w 1929 roku w Galicji. Propagował ideę budowy państwa socjalistycznego w Palestynie, przygotowując przyszłych osadników do życia i pracy w kibucach. Nazwa organizacji pochodzi od filozofa ruchu Arona Dawida Gordona. Główny nacisk kładziono na pracę fizyczną na roli.
HA-POEL – (hebr. robotnik) żydowski ruch sportowy związany z partią Poalej Syjon. Powstały pod koniec lat XX w Polsce, szczególnie znany z sukcesów w piłce nożnej.
HA-SZOMER HA-CAIR – (hebr. młody strażnik) syjonistyczno-socjalistyczna organizacja skautowa przygotowująca młodzież do życia w Palestynie. Powstała w Galicji w 1913 roku. Haszomer Hacair opierał się na wzorach wychowawczych brytyjskiego skautingu. Kładziono duży nacisk na pracę fizyczną oraz naukę hebrajskiego, w którym prowadzono spotkania. Nadrzędnym celem było stworzenie socjalistycznego państwa w Palestynie, gdzie zakładano kibuce, do których dołączali młodzi strażnicy.
HA-SZOMER HA-DATI – (hebr. religijny strażnik) syjonistyczny religijny ruch młodzieżowy związany z partią Mizrachi, założony w Palestynie w 1929 r. Haszomer Hadati łączył działalność syjonistyczną z przestrzeganiem micwot czyli przykazań i tradycji żydowskiej. Podobnie jak młodzież w innych organizacjach syjonistycznych jego członkowie uczyli się języka i pieśni hebrajskich oraz jeździli na letnie obozy, jednocześnie łącząc to z przestrzeganiem prawa żydowskiego.
HE-CHALUC (hebr. pionier) – syjonistyczna organizacja przygotowująca młodzież do życia w Palestynie. Powstała na początku XX wieku w Rosji. Do He-chaluc przyjmowano młodzież od 18. roku życia, którą kierowano do sezonowych kolonii rolniczych tzw. hachszar, gdzie rozwijano umiejętności przydatne do życia w Palestynie w tym rolnictwo, radzenie sobie w trudnych warunkach i przysposobienie wojskowe.
JESZIWA (hebr. posiedzenie) – uczelnia talmudyczna, do której uczęszczają nieżonaci chłopcy, po ukończeniu nauki w chederze. Program nauczania obejmował studiowanie Talmudu i literatury rabinicznej. Edukacja na tym poziomie rozpoczyna się w wieku ok. 13-14 lat, a kończy się wieku dwudziestu kilku lat.
JUTRZENKA - żydowski ruch sportowy związany z partią Bund. Powstał w Warszawie w 1922 roku, ale już w 1925 roku miał zasięg ogólnopolski, a w latach 1929-1931 posiadał kilkadziesiąt oddziałów. Najpopularniejszymi sekcjami były: gimnastyczna, bokserska i rytmiczna; działały także sekcje piłki ręcznej, piłki nożnej, lekkoatletyki, sportów wodnych, kolarska i tenisa stołowego.
MAKABI – (hebr. Machabeusze) ruch sportowy związany z ugrupowaniem syjonistów ogólnych. Kluby „Makabi” były zakładane na ziemiach polskich od początku XX wieku, m.in. klub lwowski powstał w 1901 r., krakowski w 1907, warszawski w 1915. W „Makabi” były zrzeszone wszystkie młodzieżówki syjonistyczne. „Makabi” organizował liczne imprezy sportowe, w tym tzw. Makabiady, defilady, szkolenia instruktorskie, kolonie dla dzieci, posiadał własne biblioteki, chóry, orkiestry oraz fundusz dla osadnictwa w Palestynie.
MIZRACHI - (skrót od hebr. Merkaz Ruchani – centrum duchowe) partia polityczna religijnych syjonistów, założona w 1902 r. w Wilnie. Głównym celem Mizrachi było utworzenie opartej na zasadach judaizmu siedziby narodowej w Palestynie. Partia odrzucała nowoczesne oraz laickie elementy ideologii syjonistycznej. W polityce krajowej dążyła do zapewnienia Żydom pełni praw obywatelskich i politycznych.
NOWA ORGANIZACJA SYJONISTYCZNA W POLSCE – partia syjonistów-rewizjonistów założona przez Włodzimierza 'Zeewa' Żabotyńskiego, w wyniku odłączenia się od głównego nurtu Światowej Organizacji Syjonistycznej w 1935 roku. N.O.S. była rzecznikiem walki zbrojnej, masowego osadnictwa oraz utworzenia armii żydowskiej w Palestynie. W porozumieniu z rządem polskim prowadziła szkolenie wojskowe przyszłych osadników oraz organizowała nielegalną emigrację do Palestyny. Większość członków partii pochodziła z burżuazji i inteligencji.
ORGANIZACJA SYJONISTYCZNA W POLSCE (hebr. Ha-histadrut Ha-cijonit be Polanija) - partia powstała w 1916 roku, podporządkowana Światowej Organizacji Syjonistycznej. Zmierzała do utworzenia siedziby narodowej Żydów w Palestynie. W Polsce prowadziła działalność propagandową i edukacyjną, zbierała środki na wykup ziemi w Palestynie oraz organizowała obozy treningowe tzw. hachszary i emigrację do Palestyny. Zwolennicy O.S. byli nazywani syjonistami ogólnymi, wywodzili się głównie z burżuazji, inteligencji i drobnomieszczaństwa.
POALEJ SYJON-PRAWICA (hebr. Robotnicy Syjonu) – partia syjonistyczno-socjalistyczna powstała w 1922 r. z rozłamu w ugrupowaniu Poalej Syjon. Celem partii była budowa socjalistycznego państwa żydowskiego w Palestynie. W odróżnieniu od innych ugrupowań syjonistycznych doceniała rolę świeckiej kultury tworzonej w jęz. jidysz.
SKIF (jid. Socjalistiszer Kinder Farband – Związek Socjalistyczny Dzieci) – dziecięca organizacja związana z żydowską partią socjalistyczną Bund. Przyjmowano do niej chłopców i dziewczęta pomiędzy 10. a 15. rokiem życia. SKIF wydawał własną gazetkę Chawerszaft (jid. Przyjaźń).
TALMUD-TORA (hebr. studiowanie Tory) rodzaj chederu, a więc podstawowej szkoły religijnej dla chłopców, utrzymywana przez gminę żydowską. W Talmud-Torach nie wymagano opłat za naukę, stąd uczęszczały do nich dzieci ubogie oraz sieroty.
TARBUT (hebr. kultura) – system szkolnictwa świeckiego o profilu syjonistycznym w Polsce międzywojnia. W ramach Tarbut funkcjonowały przedszkola, szkoły podstawowe, licea, szkoły rolnicze i studia pedagogiczne. Nauka obejmowała przedmioty żydowskie i ogólne. Uczniów zapoznawano z literaturą hebrajską, ponadto ćwiczono prace fizyczne niezbędne do emigracji do Palestyny. Językiem wykładowym był hebrajski, a uczono także polskiego oraz innych przedmiotów wymaganych przepisami prawa krajowego jak literatura, geografia czy historia.
