O‘rta sinf o‘quvchilari uchun

Olam solihlari Ikkinchi jahon urushi va Xolokostning mash’um kunlarida yashagan yaxshi odamlardir. Ularning xatti-harakatlari yahudiylar hamma joyda quvg‘inga uchragan va deyarli hech qayerda va hech kimdan himoya ko‘rmagan davrning umumiy sharoitida ajralib turadi. O‘sha paytdagi Yevropa mamlakatlarini shartli ravishda to‘rtta asosiy guruhga bo‘lish mumkin:

Germaniyaning turli darajadagi ittifoqchilari bo‘lgan mamlakatlar - (masalan, Vengriya, Italiya, Vishi Frantsiyasi)
Istilo qilingan mamlakatlar (masalan, Polsha, Belgiya, Gollandiya)
Betaraf mamlakatlar (masalan, Shveytsariya va Shvetsiya)
Germaniya bilan urushgan mamlakatlar (Sovet Ittifoqi va Buyuk Britaniya)

Bu, albatta, ma’lum darajada umumlashtirilgan bo‘lishdir, chunki hatto bosib olingan mamlakatlarda ham dushmanga qarshi kurash olib borgan yashirin guruhlar mavjud edi va shu bilan birga Sovet Ittifoqining ma’lum keng hududlarining ma’lum qismi ham istilo qilingan edi. Ammo u yoki bu mamlakat yahudiylarining taqdirida sezilarli farqlar yo‘q edi; shu ma’noda Germaniya Yevropada deyarli to‘liq hukmronlik qilayotgan edi. Sovet hududlari (muayyan davrlarda), shuningdek, Daniya va Bolgariya (bu ikki misolga keyinroq qaytamiz) bundan istisno edi.
Va Yevropa yahudiylariga qirilib ketish xavfi tahdid qilayotgan shunday bir sharoitda o‘zgacha yo‘l tutgan ayrim odamlar, ba’zan esa butun boshli guruhlar paydo bo‘la boshladi va ular o‘zlarini xavf-xatarga qo‘yib, ba’zan esa o‘z hayotlarini qurbon qilib bo‘lsa-da, yahudiylarni qutqarishga harakat qiladilar.
Bu yerda biz Solih insonlar bilan bog’liq voqealarni ularning xatti-harakatlaridan olishimiz mumkin bo‘lgan ma’naviy saboqlarga e’tibor qaratgan holda bir necha nuqtai nazardan ko‘rib chiqamiz. Biz keltirgan misollarni u yoki bu jihatdan pedagogik va tarbiyaviy ishlarning umumiy mazmuniga uyg‘unlashtirish mumkin. Avvalo, shuni ta’kidlash kerakki, ushbu mavzu o‘rta sinflar o‘quvchilari bilan ish olib borish uchun mos keladi va Xolokost va qahramonlikni xotirlash kuniga bag‘ishlangan tadbirlarga to‘g‘ri keltirish mumkin.

Kirish

Chapters of Testimony - Righteous Among the Nations

Biz Olam solih insonlarini qanday qilib aniqlaymiz?
Olam solih insonlari tushunchasini yahudiylarga nisbatan insoniy xayrixohlik ko‘rsatgan yahudiy bo‘lmagan odamlarga ta’rif berish uchun ishlatish odat bo’lgan (Even-Shoshan izohli lug‘ati ta’rifiga ko‘ra). Bu tushuncha Xolokostdan ancha oldin paydo bo‘lgan va u Talmud davrida allaqachon mavjud edi. Xolokost davrida bu tushuncha yangi, yanada muhimroq ma’no kasb etdi. 1953 yilda Isroil Knesseti tomonidan qabul qilingan Xolokost Hotirasini abadiylashtirish to‘g‘risidagi qonunda Xolokost paytida yahudiylarni qutqarganlarning xotirasini hurmat qilishga majburlovchi band bor. Qonunda ta’kidlanishicha, Solih inson unvoniga yahudiylarni qutqarish yo‘lida o‘z hayotini xavf ostiga qo‘ygan va shu bilan birga hech qanday g‘arazli maqsadlarni ko‘zlamagan odamlar loyiq topiladi.
Solih insonlar mavzusini muhokama qilish uchun eng yaxshi muqaddima ushbu tushunchaning asl ma’nosini tushuntirish va uni Solih insonlar xotirasini hurmat qilishga majburlovchi davlat qonuni nuqtai nazaridan zamonaviy qayta anglash bo‘ladi. Bu tushuntirishni nafaqat o‘qituvchi, balki ushbu mavzuni oldindan tayyorlagan o‘quvchilardan biri ham berishi mumkin. Biz lug‘at ta’rifi bilan boshlayotgan muqaddima bunday kishilarning yahudiylar butun tarixi davomida mavjud bo‘lganligini va shunga ko‘ra ularga hurmat ko‘rsatish zarurligining donishmandlarimiz tomonidan azaldan e’tirof etilganligini tushunish imkonini beradi. Shu bilan birga, Xolokost paytida ushbu ta’rifning o‘ziga xos ahamiyat kasb etganligini ta’kidlash mumkin - shunda o‘sha davrdagi Olam solih insonlarining yagonaligi nimadan iboratligini chuqur tushunish zarurati ayon bo‘ladi.
Asosiy xususiyatlardan biri allaqachon yuqorida tilga o‘tilgan edi - bu Solih insonlarning xatti-harakatlari urush ketayotgan Yevropadagi yahudiylarga nisbatan umumiy munosabat muhitiga to‘g‘ri kelmasligi edi. Bu qarama-qarshilik bizga yahudiylarni qutqargan odamlarning qanday ma’naviy qadriyatlar va tamoyillarga amal qilganlarini yana bir bor ta’kidlashga imkon beradi.

Yahudiyning hayotini qutqarib qolish qarori nimani anglatar edi?
Bu mavzu ta’lim nuqtai nazaridan juda muhimdir, chunki u shaxsiy axloqiy tanlov muammosiga bag‘ishlangan. Bunday tanlov nafaqat Xolokost davri bilan bog‘liq bo‘lishi mumkin. Har qanday davrda ham inson o‘zi uchun axloqiy me’yorlar talab qiladigan qiyin va ba’zan o‘zi uchun xavfli qarorlar qabul qilishga majbur bo‘ladi. Xolokost davri butun Yevropa tamadduni halokat yoqasiga kelib qolgan, shafqatsizlik tarix hali bilmagan chegaralarga yetgan davrlardan biri bo‘ldi. Bu mafkuraviy sabablarga ko‘ra odamlarni ommaviy ravishda qirg‘in qilinishi butun bir millat va unga hamdard bo‘lgan ayrim xalqlar o’z mavjudligining mazmuniga aylantirgan davr edi.
Va bu davrda Olam solih insonlari teskari yo’l tutadi. Asosiy ko‘pchilik axloqiy masalalar bilan o‘zini qiyin ahvolga solib qo‘ymay, umumiy loyqa oqim bilan borishni afzal ko‘rgan joyda, Solih insonlar to‘xtab, fikr qilishga qodir odamlar bo‘lib chiqdi. Ular totalitar jamiyatning bir qismi bo‘lsa ham, o‘zlarining ichki e’tiqodlaridan voz kechishga tayyor emaslar. Boz ustiga, ayrim hollarda Xolokost holatining ekstremal tabiati ular shaxsiy ichki dunyosining uyg‘onishi uchun turtki bo‘lib xizmat qiladi va yahudiylar hayotini qutqarish qarori bu uyg‘onishning oqibati bo‘ladi (masalan, Oskar Shindler).
Tarbiya nuqtai nazaridan, bizning fikrimizcha, bu vaziyatni muhokama qilish boshlang‘ich nuqtaga aylanishi mumkin va bizga faqat Xolokost mavzusi bilan cheklanib qolmasdan (uning naqadar muhimligiga qaramasdan), balki vaqt bilan bog‘liq bo‘lmagan, umuminsoniy qadriyatlar haqidagi suhbatga o‘tishga imkon beradi. Solih insonlarning shaxsiyati va xatti-harakatlarini tahlil qilar ekanmiz, biz ahamiyati tushuntirishga muhtoj bo‘lmagan ma’naviy-axloqiy masalalarning tobora kengroq doirasiga to‘xtalamiz. Kengaytirilgan ma’noda buni quyidagicha ifodalash mumkin: inson o‘z yaqiniga tahdid solayotgan xavf-xatar oldida qiladigan ma’naviy-axloqiy tanlovi, birinchi navbatda, uning oldida u kabi odam turganligini tushunish bilan bog‘liq. Xolokost paytida natsistlar mafkurasi yahudiylarni odam deb atalish huquqidan mahrum etdi va shuning uchun yahudiylarni yo‘q qilish qotillik deb hisoblanmas edi va qotillarning o‘zlarining axloqiy qiyofasiga aslo ta’sir ko‘rsatmas edi - ular odamlarni emas, balki xavfli infektsiyani yo‘q qilishar edi. Olam solih insonlari o‘zlarini boshqacha his qilgan odamlar bo‘lib chiqdi. Yahudiylar hayotini qutqarar ekanlar, ular siymosida, birinchi navbatda, o‘zlari kabi rahm-shafqat va himoyaga muhtoj bo‘lgan odamlarni ko‘rar ekanlar, bu bilan ular o‘zlarida insoniylikni saqlab qoldilar. Qadim zamon donishmandlari aytganidek: “Bir odamning jonini qutqarayotgan butun dunyoni qutqarayotgan boladi”. Shubha yoqki, ushbu mavzuni kengaytirilgan holda talqin qilish eng muhim ma’naviy-axloqiy masalalarga to‘xtalib o‘tishga imkon beradi va shu bilan tarbiya jarayonida ulkan, balki markaziy ahamiyat kasb etadi.
Yahudiylarga yordam bergan har bir kishi o‘z hayotini xavf ostiga qo‘yadigan bir paytda Olam solihlari yahudiylar hayotini qutqarib qolish haqida qaror qabul qilar edi. Vaziyatning favquloddaligi ular ma’naviy jasoratining buyukligini yana bir bor ta’kidlaydi.
Bu yerda taklif qilingan reja bo‘yicha muhokama ko‘proq yuqori sinf o‘quvchilari uchun mos keladi. Lekin ayrim voqealarni, shubhasiz, sinfning tayyorgarlik darajasi va o‘quvchilarning individual xususiyatlarini hisobga olgan holda o‘rta sinf o‘quvchilariga muhokama qilish uchun taklif qilish mumkin.

Ayrim odamlar va jamoalar bilan bog’liq qutqarish voqealari
Ushbu bo‘limda Olam solih insonlari bilan bog’liq bir nechta voqea bayon qilingan. Voqealar quyidagi mezonlarga ko‘ra tanlab olindi:

Mashhur bo‘lib ketgan voqea. O‘quvchilar bu voqea tafsilotlarini yaxshi bilishadi deb taxmin qilinadi va biz o’zimiz uchun eng muhim bo‘lgan jihatlarga e’tibor qaratish imkoniga egamiz (Oskar Shindler).
G‘ayrioddiy voqea (Raul Vallenberg).
Solihlar guruhi bilan bog’liq voqea (Gollandiyadagi Vestervil guruhi).
Polshadagi yashirin guruh bilan bog’liq voqea ("Jegota").
Doimiy tahdid ostida harakat qilgan oddiy ayol bilan bog’liq voqea (Antonina Shibak).

Ushbu bo‘limning oxirida boshqa misollarga havolalar va mahalliy aholining ommaviy qo‘llab-quvvatlashi natijasida sodir bo‘lgan Daniya yahudiylarining qutqarilishi tarixi haqida qisqacha ma’lumot berilgan. Biz bu yerda psixologik nozikliklar haqida so‘z yuritmaymiz va geografiya nuqtai nazaridan to‘liq vaziyatni taqdim etmoqchi va qandaydir tarzda Solih insonlarni milliy belgilarga ko‘ra tavsiflamoqchi emasmiz. Taqdim etilgan barcha voqealarda gap ayrim shaxsning ma’naviy-axloqiy tanlovi haqida ketayotganligi sababli, bu yerda umumlashtirishga o‘rin yo‘q; ushbu bo‘limda eng muhim narsa har bir alohida holatni tahlil qilishdan iboratdir.

Mashhur bo‘lib ketgan voqea. O‘quvchilar bu voqea tafsilotlarini yaxshi bilishadi deb taxmin qilinadi va biz o’zimiz uchun eng muhim bo‘lgan jihatlarga e’tibor qaratish imkoniga egamiz (Oskar Shindler).
G‘ayrioddiy voqea (Raul Vallenberg).
Solihlar guruhi bilan bog’liq voqea (Gollandiyadagi Vestervil guruhi).
Polshadagi yashirin guruh bilan bog’liq voqea ("Jegota").
Doimiy tahdid ostida harakat qilgan oddiy ayol bilan bog’liq voqea (Antonina Shibak).

Oskar Shindler

Oskar Shindler Krakovda, 1942 yil

Tomas Kennellining 1982 yilda yozilgan “Shindler ro‘yxati” romani va Stiven Spilbergning 1993 yilda ushbu roman asosida suratga olingan xuddi shu nomdagi filmi shu qadar mashhur bo‘ldiki, ularning mazmunini qayta aytib o‘tishning hojati yo‘q. Biz uchun Shindlerning o‘z shaxsiyatini ko‘rib chiqish va u qanday qilib yahudiylarning haloskori – Olam Solih Insoniga aylanganini aniqlash hamma narsasidan ham muhimdir.

Shindlerni yaxshi fazilatlar namunasi deb atash qiyin. Natsistlar partiyasi a’zosi, xotinparast va ishratparsat bo‘lgan bu odam notinch urush paytida oson pul qilish uchun Krakov shahriga keladi. Bunday odam bizning tasavvurimizdagi Solih inson siymosiga umuman mos kelmaydi. Uning shaxsiy fazilatlari va u ko‘rsatgan jasorat o‘rtasidagi farq shu darajada fojialiki, aynan shu narsa Shindler siymosini shunday mashhur qilgan bo‘lsa ajab emas. Biroz soddalashtirib aytish mumkinki, bu voqea shu bilan ibratliki, u kamolatdan yiroq bo‘lgan, faqat pul va go‘zal hayot haqida o‘ylaydigan havoyi odam hal qiluvchi paytda to‘satdan butunlay boshqa odamga aylanib qoladi. Biz yuqorida berilgan ta’rifga qaytadigan bo‘lsak, shuni ko‘ramizki, insoniylikka sinov payti kelganida, Shindler qilgan tanlovning sababi shu bilan izohlanadiki, u yahudiy siymosida o‘zi kabi odamni ko‘rishga qodir bo‘lib chiqadi va bu tanlovning natijasida 1200 inson hayoti qutqarib qolinadi.

"Shindler ro‘yxati" filmini tomosha qilish barcha yoshdagilar uchun ham to‘g‘ri kelavermaydi, lekin bu voqeaning o‘zini o‘quvchilarga Shindler xarakterining qarama-qarshiligi va Shindlerning inson sifatida dramatik tarzda o‘zgarishini ta’kidlab, sozlab berish mumkin.

Film, shubhasiz, uning badiiy fazilatlarini muhokama qilish uchun emas, balki bosh qahramon obrazini, uning xatti-harakatlari sabablarini yaxshiroq tushunish uchun yuqori sinf o‘quvchilari bilan birga ko‘rishga arziydi. Shuningdek, o‘quvchilarga Spilbergni film yaratishga ilhomlantirgan kitobni o‘qishni tavsiya etish mumkin. Roman va filmdagi Shindler obrazlarini solishtirish ham muhokama uchun sabab bo‘lishi mumkin.

Raul Vallenberg

Oskar Shindler bilan bir qatorda, eng mashhur Solih insonlardan biri 1944 yilda venger yahudiylarining Aushvits kontsentratsion lageriga ommaviy deportatsiya qilish boshlangan paytda Vengriyada ishlagan shved diplomati Raul Vallenbergdir. Vallenbergning tarixi bizni bir necha sabablarga ko‘ra qiziqtiradi. Eng muhimi shundaki, u o‘n minglab odamlarni qutqardi va bu uni Solih insonlarning eng mashhuriga aylantiradi. Uning xatti-harakatlari kamdan-kam uchraydigan jasorat va qat’iyat bilan ajralib turar edi. Vallenberg Vengriyaga aynan yahudiylarni qutqarish maqsadida kelgan edi. Shu bois, uning tarixini Shindler tarixi bilan solishtirsak, biz bu yerda ma’naviy tanlov muammosi boshqacha bo‘lganini ko‘ramiz – Vallenbergning qarori oqilona, harbiy operatsiya kabi puxta rejalashtirilgan edi. Unga yordam so‘rab murojaat qilishganda, bu unga nima bilan tahdid qilishini yaxshi bilsa-da, darhol rozi bo‘ldi. Vallenberg Budapeshtda juda ochiq harakat qildi. Uning xatti-harakatlarida Eyxman boshchiligidagi natsistlar ma’muriyati tomonidan shu oylarda amalga oshirilgan yahudiylarni Aushvitsga ommaviy deportatsiya qilish siyosatiga ochiq qarshi chiqish bor edi. Bu ikki shaxs - Vallenberg va Eyxman o‘rtasidagi qarama-qarshilik shaxsiyat nuqtai nazardan va bizning muhokamamiz uchun juda muhim bo‘lgan umuminsoniylik nuqtai nazaridan haddan tashqari dramatik edi: vijdonli odam yovuz odam bilan savdolashadi. Ushbu qarama-qarshilikning ahamiyati juda katta va bu yerda o‘quvchilarga Vallenberg va Eyxmanning og‘zaki portretlarini tayyorlashni taklif qilish o‘rinli bo‘ladi.

Vallenbergning harakatlari Vengriya yahudiylarining taqdiri hal qilinayotgan bir paytda, dunyo o‘lim lagerlarida nimalar bo‘layotganini allaqachon bilgan va bilsa-da, hech narsa qilmayotgan bir sharoitda ayniqsa ajralib turadi. Vallenberg va turli mamlakatlarning Budapeshtdagi boshqa bir qancha diplomatlari yahudiylarni qutqarish uchun qo‘llaridan kelganini, urushayotgan davlatlar qilmayotgan ishni qiladilar.

Vallenberg hayotining fojiali yakun topishi - Budapesht ozod qilingandan so‘ng uning sovet zindonlarida g‘oyib bo‘lishi va sovet tomonining uning taqdiri haqida ishonchli ma’lumot berishdan bosh tortishi - uning obraziga afsonaviy mazmun beradi. Didaktik nuqtai nazardan ushbu dramatik voqea ulkan ahamiyatga egadir. Uni Aushvitsga deportatsiya qilish paytida yahudiylarning Vallenberg tomonidan qutqarilishi, venger fashistlari tomonidan Dunay daryosi qirg‘og‘ida ommaviy otib tashlashlar ("Kesishgan nayzalar") va Eyxman tomonidan Budapesht yahudiylari uchun uyushtirilgan Avstriya yo‘nalishidagi “o‘lim yurishlari” haqida gapirib berib, Xolokost davridagi Vengriya yahudiylarining tarixi kontekstida o‘rganish mumkin.

Ammo tarixiy kontekstdan tashqarida ham, masalan, Xolokost va Qahramonlik Kuni arafasida yoki uning xotirasiga karob daraxti ekilgan Yad Vashemga tashrif buyurish arafasida Vallenbergning jasorati haqida gapirish mumkin. Nima uchun bu daraxt Solih Insonlar Hiyobonidagi boshqa daraxtlardan yoshroq ekanligiga e’tibor qaratish lozim. Sababi shundaki, ko‘p yillar davomida Vallenberg hali ham sovet lagerlaridan ozod qilinadi va Yad Vashemda rioya qilinadigan odat bo‘yicha o‘zi daraxt eka oladi, degan umid bor edi. Vallenbergning tirikligi haqidagi so‘nggi umid uchquni so‘nganidan keyingina bu daraxt ekilgan edi. Yad Vashemda Olam Solih Insoni unvonidan tashqari, Vallenberg AQShning faxriy fuqarosi unvoniga sazovor bo‘lgan va dunyoning ko‘plab shaharlaridagi ko‘chalar uning nomi bilan atalgan. Uning obrazi Xolokost yillarida odam o‘zini qanday tutishi kerakligining ramzidir.

Gollandiyadagi Vestervil guruhi

Ushbu guruh ikkita sababga ko‘ra namuna sifatida tanlangan. Birinchidan, so‘z bu yerda to‘laqonli yashirin tashkilot haqida ketmoqda. Rahbari Yop Vestervil nomi bilan atalgan ushbu guruh tarkibida idealistik ruhdagi yoshlar bo‘lib, ular orasida pedagogikada yangi g‘oyalarni e’tirof etgan ko‘plab o‘qituvchilar bor edi. Ular Gollandiya yahudiylariga natsistlardan yashirinishga yordam berishar va keyin ularni betaraf mamlakatlarga yashirin tarzda jo‘natar edilar. Guruhning bir nechta a’zosi (shu jumladan, Yop Vestervilning o‘zi ham) gestapo tomonidan hibsga olingan va qiynoqli so‘roqlardan keyin qatl etilgan edi.

Ikkinchi sabab - ko‘pchiligimizga Anna Frankning mashhur kundaligidan ma’lum bo‘lgan qiziqish uyg‘otadigan Gollandiyadagi Olam Solih Insonlari tarixidir. Anna va uning oilasini ham keyinchalik Olam Solih Insonlari unvoni berilgan oddiy gollandiyaliklar yashirganlar. Bu voqea, boshqalar qatori, o‘qituvchiga Solih Insonlar tomonidan qilingan tanlovning ma’naviy-axloqiy ahamiyatini yana bir bor ta’kidlash imkonini beradi. Biz bir guruh idealistlar haqida gapirayotganimiz juda muhimdir, chunki bu "eski" qadriyatlar birorta muqaddas narsa qolmaganday bo’lib tuyulgan bir paytda odamlarda sinovdan o‘tishini ko‘rishga imkon beradi. Ideallarga sodiqlik ular uchun shaxsiy tanlov masalasiga aylandi.

Bu misol shuningdek o‘qituvchiga Gollandiya yahudiylarining Xolokost davridagi taqdirini eslatib o‘tishga imkon beradi. Gollandiyaliklar natsistlar istilosi yillarida o‘zlarining yahudiy jamoasini himoya qilgan va qutqarib qolgan, degan hamma e’tirof qilgan fikr mavjud. Bu fikr, ehtimol, Anna Frankning yuqorida tilga olingan va butun dunyoda shu darajada mashhur bo‘lib ketgan va ko‘plab o‘rta maktablarda majburiy o‘qish dasturiga kiritilgan va bir necha marta sahnalashtirilgan va ekranizatsiya qilingan kundaligiga asoslansa kerak. Anna Frankning kundaligi, ayniqsa, o‘rta maktab yoshidagilar uchun Olam Solih Insonlari to‘g‘risidagi dars uchun ajoyib material bo‘lishi mumkin. Ammo, afsuski, Gollandiya va gollandiyaliklar haqidagi yuzaga kelgan fikr haqiqatga to‘liq mos kelmaydi. Raqamlarga murojaat qilaylik: Xolokost arafasida Gollandiyada 140 000 yahudiy bo‘lgan, ulardan 110 000 nafari halok bo‘lgan. Ammo, shu bilan birga, minglab gollandiyaliklar o‘z uylarida yahudiy bolalari va butun yahudiy oilalarini yashirganlar, shuningdek, yahudiylarning chegarani yashirin kesib o‘tishiga yordam berganlar.

Oddiy ayolning tarixi: Polshalik Antonina Shibak

Siwek Antonina

Oxirgi voqea – bor-yo‘g‘i bir nafar yahudiy ayolining qutqarilishiga sababchi bo‘lgan ayol haqida. Bu kabi voqelar ko‘pchilikka ma’lum va mashhur bo‘lgan voqealarga qaraganda kamroq ta’sirchan va qiziqarli emas. Mavzuimiz mazmunida shuni ta’kidlash kerakki, Solih insonlarning aksariyatining nomi noma’lum bo‘lib qolaverdi va ularning ishlari faqat ularning o‘zlariga va ular qutqargan odamlargagina ma’lumdir.

Antonina Shibak bugungi kunda Polshaning kichik bir qishlog‘ida istiqomat qiladi. Urush yillarida u Lvovdagi (G‘arbiy Ukraina) nemis ofitserining uyida xizmatkor bo‘lib ishlagan. O‘sha paytda u boshqa bir ayol - qo‘shni kvartiraning xizmatkori bilan tanishadi va do‘stlashadi. Bu yangi dugona hozir Isroilning Netaniya shahrida yashayotgan Rivka Xollander bo‘lib chiqadi. 1941 yilning yozida Lvovni bosib olgan nemislar yahudiylarni gettoga to‘plash to‘g‘risida buyruq chiqarganlaridan so‘ng, Antonina Rivkaga hamma bilan birga bormaslikni, balki Antoninaning nemis ish beruvchisining kvartirasida xizmatkorlar uchun mo‘ljallangan kichkina xonada yashirinib olishni taklif qiladi. U dugonasi uchun kiyim javoni

orqasida yashirinadigan joy qilib beradi.

Keling, Antonina Rivkani yashirgan uzoq uch yil davomida ikkala ayol ham qancha dahshatli daqiqalarni boshidan kechirganini tasavvur qilishga harakat qilib ko‘raylik. Kvartira egalari uyda bo‘lgan barcha paytda Rivka boshpanada harakatsiz o‘tirishga majbur bo‘lar va ular yo‘qligidagina xonada erkin harakatlana olar edi. Shunday kunlarning birida u tikuv mashinasi ortida o‘tirganida uy bekasi kutilmaganda qaytib kelib, xizmatkorlar xonasiga kirib keladi. Rivka sovuqqonligini saqlagan holda hech narsa bo‘lmagandek, tikishda davom etadi. Aftidan, uy bekasi uni Antoninaning dugonasi yoki qarindoshi deb o’yldaydi va bu safar hammasi yaxshi tugaydi. Ammo nemis kvartirasida doimiy fosh etilish tahdidi ostida yashash tobora xavfli bo‘lib borar edi va oxir-oqibat Antonina ular boshqa joyga ko‘chib o‘tishlari kerak degan qarorga keladi. U Rivkaga g‘amxo‘rlik qilishda davom etish uchun shunday qiladi. Shuni ta’kidlash kerakki, u o‘z jasorati uchun hech qanday mukofot kutmagan.

1989 yilda bir guruh isroillik maktab o‘quvchilari Polshada bo‘lganlarida Antonina bilan uchrashdi. Uning Rivkani qutqarib qolar ekan, o‘zini qanday xavf ostiga qo‘ygani haqida bir og‘iz so‘z aytilmagan soddagina hikoyasini eshitib bo‘lgach, bolalar unga shunday savol berdilar: nima uchun u bu ishni qildi? U axir Rivka bilan tuzukkina tanish ham emas ediku?

Bunga javoban Antonina Rivkaning urushdan biroz oldin turmushga chiqqani, uning eri Natan Qizil Armiya safiga chaqirilgani va yosh kelinchak har doim Natanning portretini o‘zi bilan olib yurganligini aytib berdi.

"Men uni qutqarib qolishga va urush tugagach, ular uchrashishlari uchun unga g‘amxo‘rlik qilishga va’da berdim va bu mening hayotimdagi eng xristianlik harakatim edi", deya qo‘shimcha qildi Antonina va davom etdi: "Men oldimda og‘ir ahvolga tushib qolgan yosh ayolni ko‘rganimda, o‘zgacha yo‘l tuta olmas edim”.

Bu oddiy javob biz boshida keltirgan barcha falsafiy va axloqiy dalillardan ko‘ra ishonchliroq ko‘rinadi. Insonparvarlik tamoyillari, birinchi navbatda, insonning o‘z yaqiniga bo‘lgan munosabati bilan tasdiqlanadi.

Keling, tarixlari bu yerda barcha tafsilotlari bilan ko‘rsatilmagan, ammo ular haqidagi ma’lumotlarni boshqa umumiy manbalarda topish mumkin bo‘lgan Olam Solih Insonlari ismlarini ham yodga olaylik. Bular vakolatxonasi Kaunasda (Litva) bo‘lgan Yaponiya konsuli Sempo Sugixara va Bordoda (Frantsiya) faoliyat yuritgan Portugaliya konsuli Aristides de Suza Mendesdir. Ularning ikkalasi ham mas’uliyatni o’z zimmasiga olib, rasmiy ko‘rsatmalarni buzgan holda yahudiylarga o‘z davlatlarining tranzit vizalarini berishga qaror qilishdi va bu qaror uchun o‘zlarining martaba va shaxsiy farovonliklaridan mahrum bo‘lishdek haq to‘lashdi.

Va nihoyat, yana bir operatsiyani eslaylik. Kichkina baliq ovlash qayiqlarida betaraf Shvetsiyaga olib chiqib ketilgan Daniya yahudiylarining najot tarixi hammaga ma’lum. Bizning mavzuimiz doirasida shuni ta’kidlash muhimki, bu yerda bosib olingan mamlakat butun xalqining ongli qarori bor edi, lekin bu holda ham bu operatsiya ishtirokchilarining har biri mustaqil ravishda yahudiylarning yaqinlashib kelayotgan deportatsiyasidan avval o‘z tanlovini mustaqil ravishda qilgan. Hatto qaror jamoa tomonidan birgalikda qabul qilinadigan taqdirda ham, shuni unutmaslik kerakki, jamoa shaxslardan tashkil topadi va bu qahramonona operatsiyaning asosiy farqlanib turuvchi jihati shaxsiy tanlov va jamoaviy harakatlar uyg‘unligidir.

orqasida yashirinadigan joy qilib beradi.

Polshaning "Jegota" yashirin guruhi

Urush paytida ham, undan oldingi davrdagi ham polyak-yahudiy munosabatlarining murakkabligi sharoitida, “Jegota” kabi noyob guruhni alohida ta’kidlash maqsadga muvofiqdir. Uzoq vaqt davomida bosib olingan Polshadagi yahudiylarni (asosan yahudiy bolalarni) qutqarish bilan shug‘ullangan bu jamoada polyak va yahudiy yashirin tashkilotlari a’zolari birgalikda yelkama-yelka turib hamkorlik qilganlar.

Bu guruhning o‘ziga xosligi shundaki, u Londonda joylashgan surgundagi Polsha hukumati nomidan va uning yordami bilan faoliyat olib borgan. Guruh 1942 yildan 1944 yil yozidagi umumpolyak qo‘zg‘olonigacha harakat qilgan. Yashirin tashkilot a’zolari, asosan, yahudiylar yashirinishi mumkin bo‘lgan maхfiy joylarni tayyorlash, qalbaki "ariy" hujjatlarini yasash, yahudiy bolalarini qabul qilishga tayyor oilalarni qidirish va yashiringan yahudiylarga tibbiy yordam ko‘rsatish bilan shug‘ullangan. “Jegota” asosan so‘l va liberal-katolik doiralardan bo‘lgan bir guruh polyak yashirin tashkilot a’zolari tomonidan tashkil etilgan; shuningdek, uning tarkibida Varshavadagi yashirin yahudiy tashkilotining ikki vakili - sionist va bundchi (yahudiy sotsialistik partiyasi a’zosi) harakat qilgan. “Jegota” misoli ayrim xalqlar va milliy guruhlarning xulq-atvorini baholashda umumlashmalardan qochish naqadar muhimligini yaqqol ko‘rsatib turibdi.

Xulosa

Didaktik nuqtai nazardan qaraganda bizda oldimizda maktab o‘quvchilari bilan shug‘ullanish oson va sodda bo‘lgan mavzu turibdi. Biz so‘z yuritayotgan ayrim shaxslar va tashkilotlar zulmatda yorug‘lik nurining timsoli bo‘lib xayrli va ezgu ishlarni amalga oshirganlar. Najot haqidagi hikoyalar o‘lim xavfi ostidagi yashirin kurash, insoniy fidoyilik haqidagi hayajonli hikoyalardir va ko‘pincha ular baxtli yakun topadi. Bu tarkibiy qismlarning barchasi maktab o‘quvchilarida qiziqish, hamdardlik va hayrat uyg‘otadi.

Bu yerda keltirilgan ro‘yxat mavzuni chuqur muhokama qilish uchun bizga ma’lumot berishga mo‘ljallangan. Shuni alohida ta’kidlashni istardikki, Olam Solih Insonlari qilgan ma’naviy tanlov faqat ma’lum bir davr va hodisalar nuqtai nazaridan qabul qilinmasligi kerak. Bu mavzu markazida eng oliy qadriyat sifatida barcha zamonlarda fikrlaydigan va avtonom shaxs sifatidagi, oqim bilan irodasiz suzmayotgan, balki o‘z hayotini mustaqil ravishda quradigan va o‘z qadriyatlarini o‘rnatadigan inson bo‘lgan tarbiya jarayonining vazifalariga ajoyib tarzda mos keladi.

Solih insonlar haqidagi darsni frantsuz shoiri Jorj Brassensning "Solih insonga" she’ri bilan yakunlash mumkin. Bu she’riy satrlar ko‘pchilikka qarshi borayotgan shaxsning xatti-harakatlarining individual ma’naviy-axloqiy tanlovi bilan bog‘liq umuminsoniy ma’noni ifodalashning eng to‘g‘ri yo‘lidir. Bu satrlar bizning Olam Solih Insonlarimizga to‘g‘ridan-to‘g‘ri taalluqli emas, lekin ulardagi so‘zlar ular loyiq topilgan odam uchun ham, ularni aytgan odam uchun ham insoniy adolat va rahm-shafqatning ma’nosini to‘liq ifodalaydi.

Uslubiy tavsiyalar Efrat Balbergning maqolasiga asoslanadi: Balberg Efrat, Xotira yo‘lida (ibroniy tilida), № 29, Yad Vashemdagi Xolokostni o‘rganish va o‘qitish xalqaro maktabi, Quddus 1998 yil, 30-39-betlar.

Previous Next